W dniach 19, 20 i 21 września 2023 roku na placu przed pomnikiem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie można było wziąć udział w pokazach Słońca i zaobserwować ciekawe zjawiska zachodzące na naszej najbliższej gwieździe. Pokazy odbyły się w ramach XIX Festiwalu Nauki i przeznaczone były dla szerokiej publiczności, uczniów, studentów i osób dorosłych, a przeprowadzili je pasjonaci astronomii i pracownicy Instytutu Fizyki UMCS: mgr M. Paradowski, Z. Rzepka, inż. B. Bielak, dr P. Sagan i dr hab.T. Kwapiński, prof. UMCS.
W trakcie pokazów można było dowiedzieć się wielu ciekawostek o Słońcu, zapoznać się z zasadami działania i użytkowania teleskopów, a także zadawać intrygujące pytania. Średnia długość cyklu aktywności Słońca wynosi około 11 lat, a obecnie zbliżamy się do maksimum aktywności słonecznej i jesteśmy właśnie świadkami coraz większej ilości plam słonecznych, protuberancji czy rozbłysków na Słońcu. Podczas pokazów to właśnie te zjawiska mogliśmy obserwować przez teleskopy wyposażone w specjalne filtry słoneczne. Do dyspozycji osób uczestniczących w pokazach dostępne były m.in. teleskop systemu Maksutowa-Cassegraina MTO11CA na montażu paralaktycznym, teleskop słoneczny SolarMax 40BF10 firmy Coronado wyposażony w wąskopasmowy filtr H alfa, teleskop Celestron systemu Schmidta-Cassegraina o aperturze 200 mm, teleskop Sky-Watcher 150 mm systemu Newtona, a także okulary słoneczne ze specjalnymi filtrami Baadera. Zestaw przyrządów wraz z osobami prowadzącymi pokazy przedstawiony jest na Fot. 1
Fot. 1 Pokazy Słońca przez teleskopy na placu M. Curie Skłodowskiej UMCS prezentowali (od lewej): B. Bielak, M. Paradowski,Z. Rzepka i T. Kwapiński.
W czasie trwania pokazów Słońce zmieniało swą aktywność i można było zaobserwować olbrzymich rozmiarów protuberancje, czyli wyrzuty gęstej plazmy słonecznej wmrożonej w pole magnetyczne. Czasami dochodzi do całkowitego oderwania się chmury plazmowej od Słońca, a obłoki plazmy unoszą się wtedy w przestrzeń kosmiczną. Takie zjawiska najłatwiej zaobserwować naskraju tarczy Słońca i pomimo, że widzimy je jako niewielkie struktury, to w rzeczywistości ich rozmiary znacznie przekraczają rozmiary naszej Ziemi. Filtr H alfa pozwala także obserwować ziarnistość Słońca (granulacja) oraz włókna plazmy układające się wzdłuż linii pola magnetycznego Słońca (Fot. 2).
Fot. 2 Protuberancje na skraju tarczy Słońca, grupa plam słonecznych w powiększeniu oraz ziarnista struktura tarczy słonecznej z widocznymi włóknamii rozbłyskami obserwowane na pokazach Słońca (fot. T. Kwapiński)
Podczas pokazów mogliśmy również przyjrzeć się dokładniej pojedynczym plamom słonecznym oraz grupom plam, czyli obszarom Słońca o dużo niższej temperaturze w porównaniu z temperaturą korony słonecznej. Uczestnicy pokazów byli zachęcani do zliczania ilości zaobserwowanych plam, gdyż ich obecność na tarczy Słońca świadczy o aktualnej aktywności naszej gwiazdy. Plamy słoneczne obserwowane przez teleskopy z filtrami mylarowymi widoczne są jako bardzo ciemne,często nieregularne obszary z szarymi obwódkami. Warto zaznaczyć, że plamy słoneczne można obserwować również przez lornetkę wyposażoną w filtr Baadera, którego cena w sklepach astronomicznych nie przekracza kilkunastu złotych. Warto więc pomyśleć o doposażeniu lornetki w taki filtr, aby samemu obserwować plamy na tarczy słonecznej.
W tym roku pokazy Słońca przez teleskopy cieszyły się bardzo dużą popularnością – codziennie odwiedzało nas setki osób by spojrzeć prosto w Słońce. Najliczniejszą widownię stanowiły dzieci i młodzież ze szkół naszego regionu, ale obserwowane na żywo wybuchy na Słońcu wzbudzały największe emocje u dorosłych, którzy po raz pierwszy patrzyli przez teleskopy. Już dziś zapraszamy do udziału w przyszłorocznych pokazach Słońca.
Opracował T.Kwapiński
23.09.2023
